पद्य - ‍२‍१० - चीता (बाल कविता)

चीता (बाल कविता)

चित्रकाय - चीता प्रशिद्ध अछि,

भारत  भरिमे  भेल  विलुप्त ।

संस्कृतक  अछि  देल   नाँओ,

पर संस्कृतक  क्षेत्रहिसँ लुप्त ।।*‍^‍१

“भारतीय चीता”  बाँचल अछि,

अगबहि    आब    ईरानमे ।

किछु केर  आशा छी  एखनहु,

ओ   भेटत  बलुचिस्तानमे ।।*‍^२

ईरानक चीता    ओएह   बूझू,

जे  छल  भारत केर  चीता ।

भारत  आ  भारतसँ पच्छिम,

एसियामे छल  इएह चीता ।।*‍^२

चीता केर  इएह  एक प्रजाति,

छल एसियाक सभ टा चीता ।

बाँकी  चारि  प्रजाति  शेष जे,

अफ्रिकाक से  अछि  चीता ।।*‍^२

जतबा  धरतीक  जन्तु एखन,

स्थलमंडल पर विचरैत अछि ।

सभसँ   बेसी  त्वरित  वेगसँ,

चीतहि टा बस दौड़ैत अछि ।।*‍^३

बाघ-सिंह-तेन्दुआ  जे अछि से,

प्रायः     रातिचर    प्राणी ।

जगुआरक दिन - राति समानेँ,

चीता     दिनचर    प्राणी ।।*‍^४

अल्प  समयमे  त्वरित  वेगसँ,

करैछ     खेहारि    शिकार ।

बारहसिंघा,  हरीन,   नीलगाए,

खढ़िआ    आदि    शिकार ।।

अल्प  समयमे  त्वरित  वेगसँ,

हकमि  जाइत  अछि  चीता ।

कए शिकार,  नञि खाऽ सकैछ,

ओ  आधा - पओने   घण्टा ।।*‍^५

निर्बल ओ असहाय  देखि कऽ,

आन    उठाबैछ    फायदा ।

मारल  शिकारकेँ  लए भागैछ,

चीता आ सिंह - लकड़बग्घा ।।*‍^५

भूखल चीता  उठैछ पुनः आ,

फेरहु     करैछ    शिकार ।

जँ तकदीर नीक एहि बेर तँऽ,

बनैछ    शिकार - आहार ।।

भारतीय - चीता    भारतमे,

करए     फेरसँ     बास ।

तकर व्योंतमे  अछि लागल,

आब भारत  केर  सरकार ।।

देशक ई भोतिआएल धरोहरि,

प्राप्तिक   होइछ   प्रयास ।

जतन भऽ रहल भारत-भू पर,

चीताक    हो    पुनर्बास ।।*‍^६

संकेत आ किछु रोचक तथ्य -

*‍^१ - संस्कृतक “चित्रक” वा “चित्रकाय” शब्दसँ “चीता” शब्दक उत्पत्ति भेल अछि । मुदा “भारतीय चीता” आब भारतसँ विलुप्त (EXTINCT) भऽ चुकल अछि ।

*‍^२ - “भारतीय चीता” एखन मात्र ईरान देशमे बाँचल अछि आ तेँ ओकरा आब “ईरानी चीता” कहि सम्बोधित कयल जाइत अछि । किछु लोकक कहब अछि जे भारतीय चीता बलुचिस्तानमे सेहो बाँचल भऽ सकैत अछि मुदा तकर पुष्टिक लेल कोनहु वैज्ञानिक अध्ययन नञि कयल गेल अछि ।

*‍^३ - जिबैत चीताक कुल पाँच प्रजाति (SUB SPECIES) अछि । पहिल प्रजाति एसिया महाद्वीपमे भेटए बला “भारतीय या ईरानी चीता” अछि आ शेष चारिटा प्रजाति अफ्रिका महाद्वीपमे पाओल जाइत अछि ।

*‍^४ - बाघ, सिंह आ तेनुआ आदिक विपरीत चीता मुख्यतः दिनचर जन्तु अछि आ दिनहिमे शिकार करैत अछि । चीता अपन घ्राण शक्ति वा सुँघबाक शक्तिक आधार पर नञि अपितु दृष्टि वा देखबाक क्षमताक बलेँ शिकार करैत अछि ।

*‍^५ - चीता बहुत कम समयावधिमे बहुत बेसी गति धरि पहुँचि सकैत अछि । गति पकड़बाक एहि त्वरित प्रक्रियाक कारणेँ चीताक त्वरण (ACCELERATION) धरती पर विचरण कएनिहार जन्तुसभमे सभसँ बेसी अछि । शिकार करबा काल चीताक औसत गति (AVARAGE SPEED) 64 कि॰मि॰ प्रति घण्टा रहैत अछिपर शुरुआति गति 112 कि॰मि॰ प्रति घण्टा धरि भऽ सकैत अछि । गति पकड़बाक एहि त्वरित प्रक्रिया अर्थात अत्यधिक त्वरणक कारणेँ चीताक शरीर बहुत बेसी गर्म भऽ जाइत अछि जाहिसँ चीता बहुत बेसी थाकि जाइत अछि । ओ एतबा थाकि जाइत अछि जे अपन पकड़ल शिकारकेँ अपना सोझाँमे राखि आधा - पओन घण्टा सुस्ताइत अछि आ तकरा बादहि ओ एहि शिकारकेँ खाइत अछि । बहुधा ओकर क्लांति वा हकमीक फायदा आन मांसाहारी जन्तुसभ (यथा - आन चीता, बाघ, सिंह, लकड़बग्घा, हुड़ार आदि) उठबैत अछि आ सुस्ताइत चीताक सोझाँसँ ओकर शिकार लऽ कऽ भागि जाइत अछि आ बेचारा चीता विवश भऽ से देखैत रहि जाइत अछि ।

*‍^{६ -} भारतीय चीताकेँ ईरानसँ आनि फेरसँ भारत जंगलसभमे पुनर्वासित करबाक प्रयास भारत सरकार द्वारा कएल जा रहल अछि ।

*अंग्रेजीक पॅन्थर (PANTHER) शब्द चीताक अतिरिक्त तेनुआ ओ जगुआर लेल सेहो प्रयुक्त होइत अछि ।

मैथिली पाक्षिक इण्टरनेट पत्रिका “विदेह” केर ‍210म अंक (‍15 सितम्बर 2016) (वर्ष 9, मास 105, अंक ‍210) केर “बालानां कृते” स्तम्भमे प्रकाशित ।